Bir görüşü taklit eden kimse taklit ettiği görüşün mercuh(tercih edilmeyen) başka bir görüşün rahic(tercihe daha yakın) olduğunu bilirse mercuh görüşle amel edebilmenin imkanına bakar. Eğer imkan varsa(delili varsa) ve racih görüş ile amel etmekle insanlar fitneye ve kargaşaya düşecek ise müslümanları ayrılıktan korumak için mercuh görüşle amel eder.

Eşref Ali et-Tahanevi:
“Bir görüşü taklit eden kimse taklit ettiği görüşün mercuh(tercih edilmeyen) başka bir görüşün rahic(tercihe daha yakın) olduğunu bilirse mercuh görüşle amel edebilmenin imkanına bakar. Eğer imkan varsa(delili varsa) ve racih görüş ile amel etmekle insanlar fitneye ve kargaşaya düşecek ise müslümanları ayrılıktan korumak için mercuh görüşle amel eder.

Zira Rasulullah sav Aişe annemize şöyle demiştir: “Görmez misin kavmin(Kureyş) Kabe yıkıldıktan sonra tekrar inşa ederlerken İbrahim’ in temellerinden daha küçük inşa ettiler.

Aişe annemiz:”Ey Allah’ın elçisi onu aslı olan İbrahim’ in temellerine göre düzeltsene.” deyince

Rasulullah sav:”Eğer kavmin küfürden yeni çıkmış olmasalardı mutlaka yapardım.”
[Buhari 1583]

Rasulullah sav insanlar yeni iman edip Kabenin düzeltilmesinin onların imanlarını zayıflatacağından korktuğu için racih olanı bırakıp mercuh olanı almıştır. Çünkü mercuh da olsa bu görüşle amel edebilme imkanı vardır.

Ayni şekilde Osman ra halife iken seferi halde namazları iki rekat değil, dört rekat kıldırdığı için ibni Mesud ona karşı çıkmış, ama namaz kılarken kendisi gene dört rekat kılmıştır. Nedenini sorduklarında ise “Karışıklık, hilaf bundan daha şerlidir.” demiştir.
[Ebu Davud 1960]

Eğer ibni Mesud’a göre dört rekat namaz caiz olmasaydı kesinlikle böyle yapmazdı. Mercuh da olsa delili olduğu için kendisiyle amel edilebilme ihtimali olduğudan mercuh görüşü aldı.

Usulul İftai ve Adabuhu 92-93 / Muhammed Taki Osmani

Eşref Ali et-Tehanevi:

“Ama mercuh görüş kendisiyle amel edilebilecek durumda değilse, aksine bir vacibin terki veya yasaklanmış bir işi işlemeyi gerektiyorsa ve KIYASTAN başka bir delili de yoksa ve racih görüşünde SAHİH, SARİH BİR HADİSTEN delili varsa tereddütsüz bir şekilde o hadis ile amel edilmesi farz olur. ASLINDA BU HALDE TAKLİT BİLE CAİZ DEĞİLDİR. Çünkü dinin aslı Kuran ve Sünnettir. TAKLİTTEN AMAÇ İSE BU İKİSİYLE KOLAY VE SAĞLİM BİR ŞEKİLDE AMEL ETMEKTEN BAŞKA BİR ŞEY DEĞİLDİR. Kuran ve sünnet arasındaki muvafakat sağlandıktan sonra, kişinin taklitsiz bir şekilde direk Kuran ve sünnet ile amel etmesi farz olur. Bu hallerde taklitte ısrar edip donukluk yapmak Kuran’ın, Sünnet’in ve alimlerin yermiş olduğu taklit kısmına girer.

Adiy bin Hatim Rasulullah sav e gelince şu ayeti duydu. “Onlar bilginlerini ve rahiplerini Allah’tan başka rabler edindiler.”(Tevbe 31).
Rasulullah:” O hristiyanlar rahiplerine ve bilginlerine tapmıyorlardı. Ama o rahipler bir şeyi helal sayınca hristiyan toplumda onu helal sayıyor ve o rahipler onlara bir şeyi haram kılınca onlarda haram kabul ediyorlardı.
(O hristiyan toplumun rahiplerini ve bilginlerini Allah’tan başka ilah edinmesinin şekli işte böyleydi.)
[Tirmizi 4095]

Selefin ve muhakkiklerinlerin sürdüregeldikleri adet şudur ki; onlar kendi sözlerinin veya başkalarının sözlerinin Allah tealanın emrine ters olduğunu anladiklari an, anında ondan dönerlerdi.

Aynı ibni Ömer’in ra yaptığı gibi, ona kirpinin helal olup olmadığını sordular. O da “
De ki: “Bana vahyolunanda, (bu haram dediklerinizi) yiyen kimse için haram edilmis bir sey bulamiyorum. Ancak les, veya akitilmis kan, yahut domuz eti – ki bu gerçekten pistir yahut Allah’tan baskasi adina kesilmis bir hayvan olursa, bunlar haramdir.”
(En’âm 145) ayetini okuyarak yenir fetvası verdi. Orda bulunan biri Ebu Hureyre, Rasulullah sav in kirpi hakkında “Pislerdendir(haram)” dediğini söylüyor deyince ibni Ömer: “Eğer Rasulullah dediyse dediği gibidir.” diyerek fetvasını hemen değiştirdi.
[Ebu Davud 3799]

Hanefi alimleride bu asla(yani bir görüşü Kuran’a veya sünnete ters gördüklerinde terketmeye) tutunagelmişlerdir. Zira onlar birçok meselede imamlarının sözlerini terketmişlerdir. Bununla her insaflı kişeye,bazılarının onları taassup ve donuk taklitçi olarak itham etmelerinin kesin hata olduğu açık olur.
Bu ithamın kaynağı rivayetlere dirayetsiz bir şekilde bakmaktır. Ama o görüşte taklidi terk ederken, o görüşü söyleyen alime dil uzatmak caiz değildir. Veya onun hakkında sahih hadisi terk etti diyerek sui zanda bulunmak caiz değildir. Çünkü olur ki bu hadis ona ulaşmamıştır veya zayıf bir senetle ulaşmıştır veya başka bir şer’i kaideye göre hadisi tevil etmiştir. Böylece o alim mazur sayılır. Ayrıca bu hadise muttali olmaması o alimin ilminin kemaline gölge düşürmez. Zira ilminin kemalinden şüphe edilmeyecek nice büyük sahabeye ulaşmayan hadisler vardır. Bu onların ilimlerinde bir kusur sayılmaz.

[Usulul İftai ve Adabuhu 93,94,95 / Muhammed Taki Osmani]

Eşref Ali et-Tahanevi:
“Aynı şekilde bu(hatalı) müctehidi taklit eden bazı mukallitlerin kalbi,doğru deliller kendilerine söylense bile bu meselde tam mutmain olmaz, onlar müctehidlerinin hadise muhalif söz söylemeyeceği hüsnü zannına sahiptirler. Bu zanları yüzünden bu meselede hatalı müçtehitlerini taklit etmeye devam ederler. Bununla hadisi reddetmeyi kasdetmezler. Ama imamlarının bu hadise nasıl muvafakat ettiğinide tafsili olarak bilemezler. Bu mukallidi yermek caiz değildir, çünkü o da şer’i bir delile tutunuyordur ve şeriate uymaktan başka bir kastı da yoktur.

Aynı şekilde bu mukallidin de bu meselede zikredilen, geçerli mazeretlerle taklidi terkeden alimi yermesi caiz değildir. Çünkü bu ihtilaf selef arasındaki ihtilafa benzer. Alimler ise bu ihtilaf hakkında şöyle demiştir: “Bizim mezhebimiz bizce doğrudur ama hata olma ihtimali vardır, diğer mezhepler ise bizce hatalıdır ama doğru olma ihtimali vardır.”
Diğer görüşünde doğru olabilme ihtimali olan ihtilaflarda nasıl karşı tarafı sapıklık, fasıklık veya bidatçi, VEHHABİ yaftası ile yaftalayarak kesinlikle haram olan hased, buğz, inat, çekişme, gıybet, sövme, küfür, yerme ve lanet gibi duygular açığa çıkarılabilir.

[Usulul İftai ve Adabuhu 95 / Muhammed Taki Osmani]